9. Bölüm - Eğlence

Eğlendirmeye yönelik üretilen mesajlar, izleyicilerin oldukça dikkatini çekmektedir.

Eğlence

İnsanlık, 100.000 yıldan fazladır nesilden nesile hikaye anlatmaktadır. Haven (2007), «gezegenimizde yer alan her kültür, mitlerin, masalların, efsanelerin ve halk hikayelerinin yer aldığı hikayeler oluşturmuştur» demektedir. Ayrıca, tüm kültürlerin yazılı bir dil oluşturmadığını, tüm kültürlerin yasalar geliştirmediğini ancak tüm kültürlerin hikaye geliştirdiğini ve kullandığını söylemektedir. Hikayeleri insanlar için bu kadar faydalı kılan şey, aslında eğlendirmeleridir. Bu anlam iletişimi, hikayelerin formüllerinin paylaşılmasına bağlıdır. Bu bölümde, medya mesajı üreticilerinin eğlence hikayelerini oluşturmak için kullandıkları genel hikaye anlatımı formüllerinin inceleyeceğiz. Formüller kılavuzlardır; başka bir deyişle, hikaye anlatıcılarına öykülerine hangi öğelerin girebileceğini ve bu öğelerin nasıl birleştirilmesi gerektiğini söylerler. Bu formüller üreticilere, hikayelerine izleyicinin dikkatini çekecek şekilde nasıl başlayacaklarını anlatır. Seyirci olarak bu formülleri de (bilinçli ve sezgisel de olsa) anladığımız için, eylemin ilerlemesini kolayca takip edebiliriz.

Hikaye Formülleri

Medyanın aslında çeşitli çeşitli mesajlar ile eğlence gösterimi yaptığı farkedilmektedir. Ancak bu mesajlar analiz edildiği zaman, standart belli tasarımlara sahip olduğunu görebiliriz. Örneğin, televizyonlardaki tüm eğlence hikayeleri standart zaman bloklarına (30 dakika, 1 saat veya 2 saat) uyacak şekilde tasarlanmıştır. Tüm diziler belli fragmanlara sahiptir. Popüler müzikler de belli başlı standart formülleri izler. Elbette bu şarkıların aslında hiçbirisi tamamen rastgele nota dizisinden ibaret değildir. Müzik formülleri, müzisyenlere hangi notaların sırayla çalındığını ve hangi notaların birlikte çalınacağını söyler. Tüm şarkılar aslında standart formülün yaratıcı varyasyonlarıdır. Bu bahsettiğimizin aynısı, medya içeriklerinde de geçerlidir. Birçok farklı hikaye anlatım formülü vardır. Bir ağacın düzenini düşünün. En genel eğlence hikayesi anlatma formülü ağacın gövdesinde yer almaktadır. Bu ana gövde, herhangi bir izleyiciyi nasıl çekeceğine, öykünün ortaya çıkması ve dikkatini nasıl çekeceğine ve öykünün karakterleriyle sanal ilişkiler kurmasına ve eylemin tatmin edici bir sonuçla nasıl çözüleceğine ilişkin yönergeleri içerir. Bu merkezi kollara ayırmak, gizem, aksiyon / macera, romantizm ve komedi gibi farklı türlerin formülleridir. Bu dalların her birinin kendi alt şubesi vardır. Her birinin farklı ayrı hikayeler olan yapraklara çıkana kadar kendi alt dalları vardır.

Genel Hikaye Formülü

Genel hikaye formülü; tüm hikayelerin en az bir karakter için bir problemle başlaması gerektiğini söylüyor. Karakter, istediğini elde etme yolundaki engellerin üstesinden gelmek için mücadele eder ve bu, diğer karakterlerle, kurumlarla ve fikirlerle çatışan bazı olayları içerir. Bu çatışma, öykü boyunca doruk noktasına kadar yükselir. Çatışma, uzun süredir aranan hedefe ulaşan karakterle veya çatışmaya bir şekilde adapte olan karakterle çözülür.

Bu nedenle, genel hikaye anlatımı formülü üç tane temel kılavuza sahiptir. İlk olarak, tüm hikayeler belli bir çatışma yaratmalıdır. Bu çatışma, izleyicileri eyleme çeker ve insanlar çatışmanın nasıl çözüleceğini görmek için hikayeyi izlemeye devam eder. İkincisi, tüm hikayeler karakter bakış açısıyla anlatılır. Bu karakter ise hikayenin kahramanıdır. Seyirciler eylemi kahramanların bakış açısıyla yaşar. Üçüncüsü, tüm öyküler izleyicideki duyguları tetiklemelidir. Hikayedeki unsurlar ne kadar canlı olursa, güçlü duygular ortaya çıkma olasılığı da o kadar yüksek olur. Bu verdiğimiz genel formül sadece medya mesajlarının yaratıcıları tarafından kullanılmamaktadır. Bu formül aynı zamanda bizim tarafımızdan - izleyici olarak - iyi ve kötü karakterleri kolayca tanımamıza yardımcı olmak ve hikayede nerede olduğumuzu hızlaca bulmak için de kullanılır. Bu formülleri takip eden hikayeler geniş kitlelere ulaşabilir. Çünkü takip edilmesi en kolay olan hikaye tarzıdır.

Türler

Drama: Drama türü üç alt dala sahiptir. Bunlar; trajedi, gizem ve aksiyon / korkudur. Trajedi izleyici tarafından asil ve iyi olarak algılanan karakterlere sahip olmalıdır. Bununla birlikte, bu karakterlerin başına kötü şeyler gelebilir. Gizem alt dalında ise ciddi bir suç genellikle hikayeyi tetikler ve buna odaklanan bir karakter, suçu kimin işlediğini bulmak için bilgiyi ortaya çıkarmaya çalışır. İzleyiciler, gizemi kendileri için çözmeye çalıştıkları için hikayenin içine çekilir. Aksiyon / korku formülü; temel olarak sürekli derinleşen çatışmada iyi ve kötülükle savaşan bir itici güçtür. Karakterler basmakalıp ya da çizgi roman türlerindendir. Bir karaktere girdikten birkaç saniye sonra, bu karakterin bir kahraman mı yoksa kötü bir kişi mi olduğunu hemen anlayabiliriz. Karakterler statiktir ve değişmez. Şiddet, bu hikayelerin hemen hepsinde temel bir unsurdur. Komedi: Komedi formülünde, küçük çatışma durumlarını gittikçe büyüterek eylemi harekete geçirmeye çalışır. Çatışmalar sözlü olarak, genellikle aldatma veya hakaretlerle arttırılır. Karakterlerin sıra dışı hareketleri hızlı zekâları ile geliştirilir. Gösterinin sonunda ise sorunlar düzgünce çözülür ve tüm ana karakterler mutlu olurlar. Çünkü problemlerinin yarattığı gerginlik giderilmiştir ve herkes rahatlar. Komedi alt türlerinden biri ise karakter komedisi veya görgü komedisidir. Burada mizah, gündelik durumların çılgınlıklarını çözen karakterin tuhaflıklarından doğar. Karakterler kendilerini her gün bizim de karşılaştığımız zor durumlarda bulurlar. Karakterler bu durumlarda kendi yollarını bulmaya çalıştıkça, bazı toplumsal saçmalıkları gösterilir ve bu bizi güldürür. Bir diğer komedi alt türü ise, bazı karakterlerin diğer karakterlere göre güç sahibi olduğu ve bu gücü mizahi şekillerde kullandığı düşme komedisidir. Romantik: Bir romantizm hikayesinde, ilişki eksikliği ya da ihanet, kıskançlık ya da korku nedeniyle kötü olan bir ilişkiden dolayı yalnızlık yaşayan biriyle başlar. Seyirci olarak, ana karakterle özdeşleşmemiz ve acısını hissetmemiz gerekmektedir. Ama bir yandan da ulaşılamaz bir hedef gibi görünen şeyler için umut dolu olunmalıdır. Bu formüle hakim olan yazarlar çok başarılı olmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde satılan tüm kitapların yaklaşık yarısı romantik roman türündedir.

Karakter Örüntüleri

1970’li ve 1990’lı yıllardaki televizyon ortamının içerik analizleri, hikaye üreticilerinin gerçek dünyadaki insan kalıplarından çok farklı karakter kalıpları içerdiğini göstermektedir. Cinsiyet, etnik köken, yaş, medeni hal ve meslek kalıpları televizyon dünyasında yıllar içinde gerçek dünyaya göre çok farklı olmuştur.

Televizyon dünyasında bu demografik kalıpların gerçek dünyada aynı olduğunu varsayarsak, hataya düşmüş oluruz.

-Cinsiyet: Erkekler, televizyon dünyasında kadınların üçte biri oranında daha fazla gösterilmektedir. Bunun bir sebebi de evde kalan ve iş gücüne katılım oranı düşük kadınların fazla olmasıdır. -Etnik: Özellikle Hollywood yapımlarında 1960’lara kadar beyaz Amerikalıların %80 oranında gösterildiğini, %2 oranında Afro-Amerikan kökenli kişilere yer verildiğini görüyoruz. 1990’larda ise %16’ya ulaşmıştır. Dikkat çekici husus ise Amerika’da Afro-Amerikanların %12 ‘lik bir kesimde yer almalarıdır. -Yaş: Tüm televizyon karakterlerinin dörtte üçü 20 ila 50 yaş arasındadır. Ancak bu gerçek dünyada nüfusun sadece üçte biri bu yaşlarda yer almaktadır. -Medeni Durum: Televizyon ekranlarında kadınların evli olması durumu erkeklere nazaran daha fazla yaygın olarak görülmektedir. -Sosyoekonomik Statü: Karakterlerin neredeyse yarısından çoğu çok zengin veya ultra zengin kategorisindedir. Sadece %10’luk kesimden azı alt gelir grubunda yer almaktadır.

Tartışmalı İçerik Ögeleri

Cinsellik; 1970’lerde dünyada çok sayıda insan, cinsel tasvirler ve televizyondaki çıplaklıktan rahatsız olmaktaydı. RTÜK ve benzeri dünyada yer alan diğer kurumlar buna karşı hassastır ve bir bekçi görevi görmektedir. Ancak medya üreticileri, halkın cinsel toleransını test etmek için çizgiyi sürekli olarak zorlamaktadır. Televizyondaki cinsel faaliyet 1970’lerden sonra çok fazla yaygınlaşmaya başlamıştır. (Buerkel-Rothfuss, 1993; Cassata ve Skill, 1983). Şiddet; Bir ara araştırmacılar sürekli olarak televizyondaki şiddetin miktarını arttırarak neredeyse 60 farklı içerikte şiddet programı üretmişlerdir. Ancak günden güne ilgi azalmıştır. Şiddet tüm eğlence programlarının %57 ila %80’ine kadar çıkmıştır. Argo; ofansif ve argo kelimelerin kullanımından kaynaklı programlar reytingleri arttırmıştır. Tabii ki koruyucu kurumlar bu tarz küfür içeriklerini kullanan programlara engelleme getirmişlerse de özellikle TV dışında film endüstrisinde genişçe kendisine yer bulmaktadır. Sağlığı Tehlikeye Atan Ürünler; Başta alkol, tütün ve türevleri ile yasaklı bağımlılık yapıcı uyuşturucu maddelerin ekranlara sık sık geldiğini görmekteyiz. Özellikle 1980’li yıllardan sonra çok hızlı bir şekilde kendine yer bulan sağlığı tehlikeye atıcı ürünlerin bazı uluslararası şirketlerce finanse edildikleri ve sübvanse edildiği ortaya çıkmıştır.

Medya Okuryazarlığı ile Eğlence Mesajlarını Okumak

2. Haftadaki dersimizde bilgi yapılarımızı oluşturmada medya okuryazarlığımızın bazı yetenekler ile şekillendiğinden bahsetmiştik. İşte eğlence mesajlarını okumada, bilişsel, duygusal, estetik ve ahlaki yeteneklerimizi medya okuryazarlığımıza katkıda bulunması için kullanabiliriz. Bilişsel yeteneklerimizi, eğlence mesajlarında yer alan karakter tiplerini çözmede, hangi tür mesaj olduğunu bulmada, Duygusal yeteneklerimizi, karakterlerin verilmesi istenen duyguyu anlamada, karakterin hikayede olan pozisyonu anlamamızda, Estetik yeteneklerimizi, hikaye içerisinde yer alan estetik faktörleri, hikayenin nerelere gidebileceği ve nerelerde karşılaştırmalar yapmamız gerektiğini, Ahlaki yeteneklerimizi ise karakterlerin hikayede hangi etik kararları aldığını ve program yapımcıları ile üreticilerin hangi kaygılarla yapımı yaptıklarını anlamada kullanabiliriz.

Bölüm Özeti

Üreticiler, eğlence mesajları oluşturup, eğlence hikayelerinin bir çerçevelerini çizerler ve bir hikaye üzerinden çalışırlar. Bir türe özgü unsurları bu hikayelere ekleyerek genel formül üzerine kurulu başka bir anlatım gerçekleştirip izleyici türlerine hitap eder hale gelebilirler. Dolayısıyla belirli bir türe ait olan eğlence mesajları diğer türlere göre daha farklı mesaj özellikleri taşıyabileceği gibi ortak özellikleri de paylaşırlar. Seyirciler olarak, bu genel formülü anlar ve üreticilerin eylemlerini nasıl gerçekleştirdiklerini anladıktan sonra etkili ve verimli bir şekilde geliştirdikleri formülü izleyebilir ve anlamlandırabiliriz.