13. Bölüm - Medya Etkileri Süreci Nasıl Çalışıyor

Medyanın etki süreci aslında karmaşıktır. En önemli husus medyanın bizi nasıl etkilediğini ve nasıl kontrol ettiğinin bilincine varmaktır.

Medyanın bizi etkileme sürecinde proaktif davranmalı ve etki sürecine giren faktörlerin ne olduğunu iyi anlamalıyız. Böylece etki süreci üzerinde daha fazla kontrole sahip olabiliriz.

Medya Etkilerinin Sürekliliği

Birçok insan medya etkilerini kategorik olarak ya oluşacağı ya da oluşmayacağı şeklinde iki farklı şekilde düşünür. Bu düşünce tarzı aslında reaktiftir yani olay gerçekleştikten sonraki eylemleri ifade eder. Bir etki oluşursa ve negatifse, o zaman yapabileceğimiz tek şey bu konuda kötü hissetmektir veya tam tersi bir durumda yani bir etki oluşursa ve olumluysa, gerçekleştiği için minnettar olmaktır. Bu bakış açısı bizlere medya etkileri üzerinde hiçbir kontrol sağlamaz. Aksine, medya okuryazarlığı daha proaktif bir bakış açısı geliştirmemizi ister ve buna yardımcı olur. Böylece farklı medya etkilerinin ortaya çıkma olasılığı üzerinde kontrol sahibi olabiliriz. Medyanın etki sürecini nasıl uyguladığı hakkında ne kadar çok şey anlarsak, olumsuz etkilerden kaçınmamıza ve olumlu etkilerin artırmamıza yardımcı olacaktır.

Ortaya Çıkan Etkiler ve Süreç Etkileri

Kolayca gözlemleyebileceğimiz medya etkileri vardır. Bu etkilere biz ortaya çıkan etkiler olarak adlandırıyoruz. Fakat bir de zihinsel olarak hatta fiziksel olarak bizi etkileyen medya etkileri vardır. Bu etkiler nasıl düşünmemiz gerektiğini, nasıl giyinmemiz gerektiğini, nasıl hissetmemiz gerektiğine kadar bizi etkiler. İşte bu etkiler de süreç etkileridir. Ortaya çıkan ve süreç etkileri arasında bu ayrımı anlayabilmek için şöyle bir örnek verebiliriz. Çocuklar bir çizgi film izlerken o filmde gösterilen mesajlardan etkilenmektedir. Filmde gösterilen Rus ruletine ilişkin bir oyun hakkında oldukça heyecanlı olup, oyunu oynamanın harika bir şey olduğunu düşünebilirler. Duygu ve tutumlarda bu değişikliklerin ortaya çıkması o anda olmayabilir ancak bu mesajdan etkilenmedikleri anlamına gelmez. Ne zaman, çocuk bir yerde silah görüp ve onu alıp bu oyunu oynamasıyla ortaya çıkan etki kendini gösterir. Eğer ebeveynleri bunu fark edip sürece yayılmadan önce buna ilişkin mesajın etkisini düşürmeye yönelik adımlar atsaydı belki de ortaya çıkan etki böyle olmayabilirdi. Genel olarak kamuoyunda ve medya eleştirmenlerinde ortaya çıkan etkilere yoğunlaşılır. Ancak, medya etkisini medya okuryazarlığı perspektifinden ele alırsak, süreç etkilerini çok daha fazla düşünmemiz gereklidir. Süreç etkileri hakkında ne kadar çok şey anlarsak, medyanın etkilerini o kadar fazla kontrol edebiliriz.

Temel Faktörler

Bir kişinin temel çizgisinde en etkili olan genel faktörler nelerdir? Bu genel faktörler bir kişinin üzerinde çok ince fakat sürekli etkilere sahiptir. Temel çizgiyi sabit ve kalıcı hale getirmektedir. Bu faktörleri yediye ayırabiliriz. Bunlar; 1.Olgunluk (Yaş,Tecrübe) 2.Bilişsel Kabiliyetler(Alan Bilgisi, Zeka, Düşünce Türü) 3.Bilgi Yapıları 4.Sosyolojik Faktörler 5.Yaşam Tarzı 6.Kişisel Konum 7.Medya Kullanma Alışkanlıkları

Dalgalanma Faktörleri

Temel çizgi faktörleri etki süreçlerinde taban çizgisini oluştururken, dalgalanma etkisi oluşturacak faktörleri bilmek de bir o kadar önemlidir. Altı tip dalgalanma faktöründen bahsedebiliriz. Bunlar; 1.Mesajların İçeriği 2.İçeriğin Tasviri 3.İçeriğin Bilişsel Karmaşıklığı (Resim, Yazı, Ses) 4.Motivasyon 5.İfade Etme 6.Tanımlama Derecesi

Etki Süreci

Önceki sunularda, temel çizgimizin nelerden etkilendiğini ve tetiklediğinden kısaca bahsetmiştik. Sayılan bu faktörler aslında tek başına etkileri kısıtlı olup, belirli zamanlarda dalgalanma faktörleri ile birleşince etkileri artar. Bu etki süreçlerinden koşullu etkiler, etkileşimli etkiler ve asimetrik etkiler gibi etki çeşitleri vardır. Koşullu bir etki, belirli koşullar altında ortaya çıkan, diğerlerinde görünmeyen etkidir. Etkileşimli etkiler, etkileşim için birkaç faktörün bir araya gelmeyince oluşmayan etkilerdir. Asimetrik etkiler, bir faktörün diğerini etkilediği, ancak tam tersi durumun geçerli olmadığı durumlardır.

Suçlama

Bir kez daha Rus ruleti durumuna dönelim ve şu soruyu yeniden ele alalım: Medya kendini vuran çocuğun ölümünden sorumlu tutulmalı mıdır? Bu soru, bir filmde, televizyon şovunda veya video oyunundaki bir canlandırmadan sonra gerçekleşen üzücü bir durumdan hemen sonra sıkça duyulur. Medyada gördüğü bir şeyi taklit eden bir kişiden kaynaklanan üzücü bir durum, genellikle farklı grupların diğer grupları suçlayacağı, genellikle çok kutuplaşmış olan kamusal söylemini tetikler. Örneğin, ebeveynler medyayı suçlayacak. Medya ise, silah satıcılarını ve kanunları suçlayacaktır. Silah endüstrisi, silahların insanları öldürmediğini, insanların insanları öldürdüğünü söyleyerek ebeveynleri ve çocukları suçlayacaktır. Tüm suçu kimin hak ettiğini tartışmak kesinlikle üretken bir bakış açısı değildir. Gerçek şu ki, üzücü bir durumun ortaya çıkmasına ilişkin birçok faktör etki göstermiştir. Dolayısıyla tüm bu faktörlerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Karmaşık toplumumuzda nadiren tek bir faktörün bir etkiye neden olduğunu anlamamız gerekir. Her zaman birçok faktör ve etki vardır ve bu çoklu etkiler birlikte çalışmaktadır. Örneğin, yangına neyin sebep olduğunu bilmek söz konusu olduğunda bunu anlamak basittir. Yangınlar, yakıt, oksijen ve ısı ile gerçekleşir. Her üçünün de ateşi yakması için mevcut olması gerekir. Medya etkileri ile ilgili de şu rahatlıkla söylenebilir ki; Hiç kimse kendi başına sorumlu değildir. Peki ama kim suçlanacak? Bu soruyu nasıl sorduğunuza bağlıdır. Soru eğer “Silah üreticileri, silahların kullanarak işlenen suçlardan tek başına sorumlu tutulmalı mıdır?” ise, elbette olamaz, çünkü başka etmenler de vardır. Bunun yerine, soruyu “Silah üreticileri suçsuz mu?” dersek cevap yine hayırdır. Çünkü silahlar birçok şiddet suçunda temel unsurdur. Buradaki anahtar ise, birden fazla faktörü tanıyarak ve sebep olabilecek olan etkileri ortaya çıkmadan hiç izin vermemektir.

Bölüm Özeti

Medya etkileri karmaşık bir süreçte sürekli olarak ortaya çıkabilmektedir. Belki de bu fikirleri daha erişilebilir kılmak için bunu mecazi bir şekilde düşünebiliriz. Aslında hepimiz havanın devamlı değiştiği ve kapalı olduğunda yağmur yağacağını, güneşli olduğunda ise sıcak olabileceği fikrine aşina olduğumuz gibi medya etkilerine de öyle yaklaşabiliriz.